Πλούταρχος

I

Όνομα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

1. (Χαιρώνεια Βοιωτίας περίπου 50 – 120 μ.Χ.). Kορυφαίος συγγραφέας και ιδιαίτερα βιογράφος. Από εύπορη οικογένεια, έλαβε καλή φιλοσοφική, επιστημονική, ιστορική και φιλολογική μόρφωση. Ταξίδεψε στην Ελλάδα και την Αίγυπτο κι έμεινε για ένα διάστημα στη Ρώμη, τον περισσότερο καιρό όμως έζησε στην πατρίδα του, ασκώντας και ιερατικά καθήκοντα στους γειτονικούς Δελφούς. Με το όνομά του έφτασαν ως εμάς 83 Ηθικά συγγράμματα, όχι όλα αυθεντικά, και 22 Βίοι Παράλληλοι, ζεύγη συγκριτικών βιογραφιών Ελλήνων και Ρωμαίων διάσημων αντρών (π.χ. Θησεύς και Ρωμύλος, Θεμιστοκλής και Κάμιλλος, Περικλής και Φλάβιος Μάξιμος, Αλκιβιάδης και Κοριολανός, Μέγας Αλέξανδρος και Καίσαρ, Δημοσθένης και Κικέρων), καθώς και 4 απλοί βίοι, δηλαδή χωρίς κάποιον παράλληλο τους (Άρατος, Αρταξέρξης, Γάλβας, Όθων).

Τα Ηθικά συγγράμματά του περιλαμβάνουν έναν απέραντο κύκλο θεμάτων, από τη μεταφυσική, τη θρησκεία, την ιστορία, την πολιτική, την αρχαιολογία, την αστρονομία, τη φυσική, την ιατρική, τη φιλολογία, τη μουσική, και αποτελούν ένα θησαυρό πληροφοριών και φιλολογικών πηγών. Συνεπώς ο γενικός τίτλος Ηθικά δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην ποικιλία των συγγραμμάτων αυτών, εκφράζει όμως τη βασική τάση του ηθικολόγου Π., που ζητούσε πάντοτε την εφαρμογή της «αρετής» σε όλες τις εκδηλώσεις της πρακτικής ζωής και του πνεύματος. Από τα συγγράμματα του ξεχωρίζει ως οπαδός της πλατωνικής φιλοσοφίας, αλλά με επιδράσεις πυθαγόρειες και αριστοτελικές. Στον θρησκευτικό τομέα, ο Π. είναι συντηρητικός, πιστός στην παράδοση, με κάποια κλίση προς τον μονοθεϊσμό, αλλά χωρίς ενδιαφέροντα για ανατολικές λατρείες, κι ας έζησε στα χρόνια της μεγάλης μάχης του χριστιανισμού για την επιβίωση του. Αλλά ο Π. είναι κυρίως ένας σταχυολόγος ηθικοδιδάσκαλος, που αναλύει τις υποκειμενικές, οικογενειακές και κοινωνικές αρετές σε σχέση με τα αντίθετα ελαττώματα, δίνοντας συμβουλές πρακτικές και εμφανίζοντας έναν οπτιμισμό και μια μετριοπάθεια που είναι ίσως τα αίτια και η εξήγηση της τόσο πλατιάς επιτυχίας του.

Στους Βίους δηλώνει ότι δεν σκοπεύει να γράψει ένα αληθινό ιστορικό έργο και παρουσιάζει, χρησιμοποιώντας πηγές ανάμεικτες, μια πινακοθήκη χαρακτήρων, ξεφεύγοντας προς την ανεκδοτολογία και χωρίς να παραλείπει σχήματα ρητορικά, ηθικολογικά και παιδαγωγικά. Με λεπτολόγες παρατηρήσεις, που γίνονται κάποτε περίεργες, δημιουργεί την εικόνα προσώπων σε ανθρώπινες διαστάσεις, των οποίων γνωρίζει να συλλαμβάνει τα κύρια χαρακτηριστικά και να αναβιώνει τις δραματικές καταστάσεις, περιγράφοντας κάθε τι με έντεχνο τρόπο και με κάποιο δραματικό ένστικτο, χωρίς παρ’ όλα αυτά να αποφεύγει την υπερβολή. Αναφέρουμε τη φυγή του Μάριου μέσα από τους βάλτους ή τα μάτια του που πετούν φλόγες στο σκοτάδι της φυλακής και αφοπλίζουν το δήμιο, που ήταν επιφορτισμένος να τον σκοτώσει. Ή ακόμα την αγρυπνία του Βρούτου και την ξαφνική εμφάνιση του φαντάσματος του Καίσαρα, μερικές περιγραφικές λεπτομέρειες από τη ζωή του Αντώνιου, που τη σφράγισε ο δεσμός του με την Κλεοπάτρα, το διάλογο μεταξύ Κοριολανού και της μητέρας του –στοιχεία που μπόρεσαν κάποτε να συγκινήσουν και να εμπνεύσουν και το Σαίξπηρ αλλά και αρκετούς άλλους, μεταξύ των οποίων και τον Καβάφη. Οι βιογραφίες του Π. κατόρθωσαν έτσι να γίνουν από τα κύρια μέρη της παγκόσμιας λογοτεχνίας και να συγκινήσουν ένα ευρύ κοινό στα χρόνια του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης, αλλά και στη νεότερη εποχή, όπου μεταξύ των θαυμαστών του αναφέρονται οι Γάλλοι στοχαστές Μοντένι, Μοντεσκιέ και Ρουσό, καθώς και ο Ναπολέων, ο Γερμανός δραματικός ποιητής Σίλερ, ο Πρώσος αυτοκράτορας Φρειδερίκος ο Μέγας κ.ά.

2. Νεοπλατωνικός φιλόσοφος. Πέθανε σε πολύ προχωρημένη ηλικία το 431/432 μ.Χ. Τα σχόλια που έγραψε σε μερικούς από τους διαλόγους του Πλάτωνα και στο Περί Ψυχήςτου Αριστοτέλη δεν έχουν σωθεί, και είναι γνωστά μόνον από αναφορές μεταγενέστερων συγγραφέων.

3. Αλεξανδρινός γραμματικός, ιδιαίτερα πολυμαθής. Έγραψε για το κρασί και τον έρωτα, αλλά τα κείμενά του δεν διασώθηκαν.

II

Άγιος της Κυπριακής Εκκλησίας. Ήταν αρχιεπίσκοπος Κύπρου. Ως αρχιεπίσκοπος αναφέρεται, μαζί με τον απόστολο Βαρνάβα, στον πίνακα επισκόπων της Σαλαμίνας του Μαχαιρά.

Πλούταρχος. Μικρογραφημένη σελίδα από ένα χειρόγραφο των «Παραλλήλων Βίων», του 15ου αιώνα. (Μπολόννα, Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη)

* * *

ο, ΝΜΑ

ο έσχατος από τους μεγάλους Έλληνες πεζογράφους τής αρχαιότητας, που γεννήθηκε στη Χαιρώνεια τής Βοιωτίας, από ὁπου και το προσωνύμιο του Χαιρωνεύς, έζησε κατά το διάστημα 45-120 μ.Χ., και είναι ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων, τού πασίγνωστου και περίφημου έργου Βίοι παράλληλοι.